Bir mekanın tasarım ne kadar başarılı olursa olsun, iyi aydınlatılamadığı takdirde, istenilen etkiyi yaratması mümkün değildir.
Murat Oral
Interior Architect
Bir mekanın tasarım ne kadar başarılı olursa olsun, iyi aydınlatılamadığı takdirde, istenilen etkiyi yaratması mümkün değildir. Özellikle mağazalarda müşteriyi içeri çekmek için aydınlatma çok önemlidir. Çünkü aydınlatmanın insanlar üzerinde çok etkin bir kontrol gücü vardır. Aydınlatmanın görsel algıya etkisi sayesinde bazı mekanların daha dar veya geniş gözükmesi sağlanabilir. Tavana doğru yönlendirilmiş ışık ile tavan yüksekliği vurgulanabilir. Duvara yönlendirilen ışık ile geniş bir alan algısı yaratılabilir. Alanı görsel olarak daraltmak için ürünler bölgesel aydınlatmalar ile vurgulanıp genel aydınlatma sınırlandırılabilir. Doğru aydınlatma, mağaza tasarımına canlılık katar.
Aydınlatma ile ilgili bilinmesi gereken genel kavramlar; aydınlık düzeyi, parıltı, renk sıcaklığı ve renksel geri verimdir. Parıltı, bir ışık kaynağından veya bir yüzeyden yansıyan ya da geçen ışığın oluşturduğu parlaklığın nicelik olarak değeridir. Ürün ile ortam arasındaki dengeli parıltı kontrastı, müşterilerin ürünü tanıyıp incelemesini kolaylaştırır. Yüzeylerde yüksek parıltı oranları, müşterilerin dikkatini dağıtır ve göz yorar.
Gün ışığının renksel özelliklerine yakın aydınlatma, sergilenen ürünün renginin doğru algılanmasına olanak tanıdığı için doğru bir aydınlatma biçimidir. Renk konusunda iki özellikten bahsedilebilir. Bunlar, ışık kaynaklarının renk sıcaklığı ve renksel geriverim değeridir. Işık kaynağının renk sıcaklığı; ışığın sıcak, nötr ya da soğuk olarak adlandırılmasını sağlayan 2900 K (sarı ışık) ile 6500 K (beyaz ışık) arasında değere sahip özelliğidir. Konforun ve doğru ürün sunumunun olmazsa olmaz gerekliliklerinden biri, ürün renklerinin özgün halleriyle sergilenmesidir. Doğru sunulan ve doğru algılanan renkler, ürünlerin sunumunu zenginleştirirken, algıda karışıklık ya da yanılmalara neden olmaz. Işık kaynaklarının renksel geriverim indeksi (CRI) olarak tanımlanan bu özellik ise insan gözünün renkleri nasıl algıladığını belirtir. Tüm renkleri kapsayan gün ışığının renk değeri yüzde 100’dür. Lambanın renksel geriverim indeksi ne kadar yüksekse, renk o ışık altında o kadar doğal görünür. Örneğin CRI 80 renk geriverim değerine sahip bir ampulün aydınlattığı yüzeylerin rengi, o yüzeyin gün ışığı altındaki rengine yüzde 80 oranında yakın demektir ve piyasada kullanılan standart ampullerin renk geriverim değeri genellikle CRI 80’dir. Daha gerçek bir renk geri verim değeri almak istiyorsak kullanmamız gereken ampulün renk geriverim değeri CRI 90 olmalıdır. Tabii, bu seçimin bize bir miktar ilave maliyet getireceğini de göz ardı etmemek gerekir.
Aydınlatma sistemi tasarlanırken kullanılan ışık kaynaklarının özelliklerine dikkat edilmesi gerekir. Örneğin; halojen ampuller, renksel özellikleri ile tercih edilirken, ısı vermeleri ve daha düşük etkinlik faktörüne sahip olmaları olumsuz özellikleridir. Floresan ampuller; homojen ışık vermeleri, az ısı üretmeleri sebebiyle tercih edilirken, renksel geri verimleri başarılı değildir. Fakat iyi haber şu ki; günümüzde artık LED teknolojisinin geldiği nokta çok üst düzeydedir. Bu sebeple, LED ampuller hem az ısı üretmeleri ve az enerji tüketmeleri, aynı zamanda da gerçek renksel geriverim özellikleri sunabilmeleri sebebiyle çok fazla tercih edilmeye başlanmıştır. LED ampuller ilk etapta diğer ampullere göre daha maliyetli gibi görünse de, yaklaşık 1 yılda sonundaki elektrik sarfiyatı göz önünde bulundurulunca, bu fark ortadan kalkmaktadır. Buna bir de LED ampullerin diğer ampullere oranla çok daha uzun ömürlü olmalarını eklersek, işletme maliyetlerine olan katkısı da göz ardı edilmemesi gereken çok önemli bir gerçektir.
Ayrıca LED ampullerin bir faydası da, fazla ısı yaymamaları sebebiyle, mağazayı soğutmak için kullanılan mekanik cihazların elektrik sarfiyatını azaltması ve cihazların yıpranma payını düşürmesidir. Mağaza aydınlatmasını, genel aydınlatma ve bölgesel aydınlatma olarak 2 gruba ayırırız. Genel aydınlatma, mekanın tümüne uygulanan aydınlatmadır. Direkt ya da dolaylı olarak uygulanabilir. Direkt aydınlatma ile aydınlatma elemanından çıkan ışık akısının büyük bölümü hedeflenen yüzeye yönlendirilir. Dolaylı aydınlatma ile aydınlatma elemanından çıkan ışık akısının büyük bir kısmı tavana ya da duvara yönlendirilmektedir. Yarı direkt aydınlatma ise direkt ve dolaylı aydınlatmanın birlikte kullanıldığı aydınlatma şeklidir. Genel aydınlatma ile homojen bir aydınlık düzeyi oluşturulması amaçlanır.
Mağazaların genel aydınlatması genellikle tavandan sağlanmaktadır. Asma tavana gömme ya da sarkıtılan armatürler ile genel aydınlatma ve homojen bir aydınlık düzeyi sağlanır. Mağaza içinde, dolaşım alanlarının daha fazla aydınlatılması da tercih edilebilir bir tasarım kararıdır. Bununla beraber, organize edilmiş tavan aydınlatma düzeni, mekansal anlayışı destekleyecek iken, düzensiz bir yaklaşım marka imajının aleyhine sonuçlar doğuracaktır.
Bölgesel aydınlatma, mekan içinde yer alan belirli bölgeleri vurgulamak için kullanılmaktadır. Gizli aydınlatmalar, raylı spotlar, yerden aydınlatma ve hareketli armatürler mağazanın bölgesel aydınlatılmasında birlikte ya da ayrı ayrı kullanılabilirler. Bu aydınlatma türü ile mekanın genel aydınlatması da sağlanabilir. Mağaza geneli loş bırakılarak ürün gruplarına lokal vurgular yapılabilir. Bu yöntem daha üst gelir grubu müşteriye hitap eden mağazalarda özellikle tercih edilmektedir.
Mağaza aydınlatmasında üzerinde önemle durulması gereken alanlardan biri de vitrindir . Vitrin müşterilerin ilk bakış noktası olduğu için burada doğru aydınlatma yapılması çok önemlidir. Vitrin aydınlatması tepeden ya da belirli oranlarda yanlardan gelebilir. Vitrinlerde LED lambalarla donatılmış, sabit ya da yönlendirilebilir noktasal ışık kaynakları olan spotların kullanımı idealdir. Vitrinlerde, genel aydınlatmanın yanı sıra raylı armatürler kullanılarak dikkat çekmek amacıyla vurgu aydınlatması uygulanabilir. Vitrin aydınlatması yapılırken dikkat edilmesi gereken en önemli şeylerden biri de armatürlerin doğru yerleşimi ve yönlendirilmesidir. Müşterilerin gözünde kamaşma yaratmaması için spotlardan gelen ışığın doğrudan göze gelmesi engellenmelidir.
Genel ve bölgesel aydınlatmanın yanı sıra, dramatik etkiyi arttırmak için vurgu aydınlatması uygulanabilir. Aydınlatma fonksiyonu dışında, mekanda oluşturulmak istenen konsepte vurgu yapmak ya da bir ürüne dikkat çekmek için kullanılır. Bu amaçla elektro ray üstü spot armatür ya da ürünün yakınında yer alan bir aydınlatma elemanı ile vurgu aydınlatması yapılır. Bu etki için dar açıya sahip reflektörlerin kullanılması gerekir.
Sonuç olarak, doğru planlanmış bir mağaza aydınlatmasıyla alışverişe teşvik edici bir etki sağlanabilir ve etkili bir marka kişiliği yaratılabilir. Unutulmaması gereken şey, doğru tasarlanmış aydınlatma satışı ne kadar arttırırsa, yanlış aydınlatma ise satışı o kadar düşürecektir.